Hayli zamandır dünyada ve ülkede olup bitenleri anlatma iddiasındaki haberlerin ayrılmaz bir parçasını oluşturan kelimelerden birinin “şiddet” olduğunu görüyoruz. Sosyologlar, psikologlar, eğitimciler ve daha nice uzman, şiddetin tehlikelerinden bahsediyor. Siz ise kitabınızda (ve elbette yazılarınızda) epistemik şiddetten söz açıyorsunuz. Nedir epistemik şiddet?

“Episteme”en genel anlamıyla bilgi,kavrama,bilme,bir açıklaması bulunan doğru inanç demektir. “Epistemik” sıfatı ise bilgi özelliğine sahip, bilme, kavrama, anlamayla ilgili demektir. Şiddet sözcüğü İngilizce literatürdeki (violence) anlamıyla baskı, zor, cebir, tecavüz, zorlama anlamlarını içkindir. Bu bağlamda “epistemik şiddet” terkibi belli bir bilme, kavrama biçiminin,dünya görüşü ve hayat tarzının başka bilme-kavrama biçimleri,dünya görüşleri ve hayat tarzları üzerinde kurduğu tahakküm olarak adlandırılabilir diye düşünüyorum. Merhum Hüsamettin Arslan’ın 1991’de sunduğu doktora tezi “epistemik cemaat(bir bilim sosyolojisi denemesi)”başlığıyla kitaplaşmıştı. Arslan o eserinde bilginin ve metodun masum olmadığını, belli bir klik tarafından (ki o bu kliğe “epistemik cemaat” diyor) belli bir değer sistemine, modele(paradigmaya) yaslanarak üretildiği,yayıldığı ve meşrulaştırıldığını söylüyordu. Bendeniz de kitabımda Arslan’ın masum olmadığını söylediği bilginin (ki eksiksiz bir şekilde Judeo-Hristiyan kodları içkindir)üretimi, yayılımı ve meşrulaştırılması sürecinde (özellikle zihinler üzerinde) uyguladığı zorbalığı,şiddeti,tecavüzü ele almaya çalıştım.

”Çağdışı olmuş hiçbir inanç ve dünya görüşünün adamı asılmaz. Asılan bir adamın ülküsü, asıldığı ülke için bir fantazya değil,tersine,statükocuların,yöneticilerin,bir anda toplumu  zapt edeceği korkusuyla geceleri kabus üstüne kabus geçirdikleri,gündüzleri çılgınlık nöbetleri içinde ne yapacaklarını bilemedikleri,düşünce planından taşarak hayat haline gelmeye başlamış,ülkenin geleceği için kaçınılmaz bir ölçüde söz sahibi olmuş bir ülküdür.Bu ülkünün düşünürlerinin bile asılmaya başlaması,yürürlükteki rejimin,son günlerinde kıran kırana bir ölüm kalım savaşına girişmesi anında olabilir.” (Sezai Karakoç/Dirilişin Çevresinde/4.baskı/s.110/ Seyyid Kutup’un idamı sonrasında yazdığı ’’Şehidin Mirası Zaferdir’’yazısından)

Seyyit Kutup’u konuşmak,19.yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve özellikle ilk yıllarında apolojist (savunmacı/özür dilemeci/alttan alıcı) bir tavrın ve tarzın mümessili olan İslamcılık ideolojisinin,20.yüzyılın ikinci yarısından itibaren modern paradigma karşısında özgün bir duruşun,sahih bir temsilin ve “epistemolojik bağımsızlık” mücadelesinin önderliğini üstlenmesini konuşmaktır dersek herhalde abartmış olmayız. Sadece Türkiye’de değil İran’dan Ortadoğu’ya, Kuzey Afrika’dan Amerika’ya ve Avrupa’ya kadar (1) etkili olmuş Müslüman bir mütefekkir olması hasebiyle Seyyit Kutup, gerek Çağdaş İslam Düşüncesi’nin sembol isimlerinden biri olması gerekse inandığı değerler uğruna feda olmayı göze alan vakar, celadet ve cesaretiyle gündemleştirilmeyi fazlasıyla hak ediyor. Hele ki, modern paradigma karşısında neredeyse havlu atmış ve mübarek Kur’an’ın Talut-Calut kıssası bağlamında dikkat çektiği üzere, nehri geçerken kana kana içtiği su(dünya lezzetleri) nedeniyle dizlerinin bağı çözülmüş; Calut’un Ordusu (küresel istikbar) karşısında takatsiz kalmış ve bu nedenle “bugün bizim Calut ordusuna karşı koyacak gücümüz yok” (Bakara 249) diyerek yenilgiyi içselleştirme, yılgınlık, özgüvensizlik, alttan alma gibi fiillerin normalleştiği bir vasatta, Seyyit Kutup gibi üst perdeden ve sakınımsız söz söyleyen birine ne kadar da ihtiyaç var… ( Parantez içi ifadeler ayetin orijinal metninde yoktur. Tarafımdan eklenmiştir. Eklediğim ifadelerin “bağlam”a ve ayet/ler/in vermek istediği mesaja muvafık olduğunu düşünüyorum. Elbette ki en iyisini Allah(c.c) bilir.)

Yaklaşık sekiz asır boyunca İber Yarımadası’nda kalan Müslümanlar XV.yüzyılın bitimine ramak kala Kıta Avrupası’ndan (Yahudilerle birlikte) kovulduklarında, Batı Hıristiyanlığı, aynı yüzyılın birinci yarısı henüz geride bırakılmışken ellerinden çıkan Doğu Roma başkenti Konstaniyye’nin intikamını aldığından (neredeyse) emindi. Ama intikamın kemale ermesi için, Müslümanların egemenliğinde İstanbul adını alan şehrin yeniden Ortodoks Hıristiyanların eline geçmesi gerektiği iddiasını kuşaktan kuşağa aktarmayı da ihmal etmediler. Aralarında Osmanlı’nın da olduğu dört imparatorluğu tarih sahnesinin dışına iten I.Dünya Savaşı’nın galipleri arasında yer alan Fransa, Şam’ı işgal ettiğinde,Selahaddin Eyyubi’nin mezarına gidip “Kalk Selahattin biz geri geldik” derken, İstanbul’un intikamını alma yolunda önemli bir mevzi daha kazandığının farkındaydı. Bu farkındalık II.Körfez Savaşı’nda Irak’ın kütüphanelerinin (aslında hafızamızın) İngilizler tarafından yağmalanmasıyla tescillendi. Şimdilerde Bilad-ı Şam’ın, geri dönüşü mümkün olmayacak şekilde (hem zihinsel hem de fiziksel olarak ) talan edilmesi de sözünü ettiğimiz bu farkındalıktan bağımsız değil. Asıl büyük savaş ise (aslında büyük hesaplaşma da diyebiliriz) İstanbul üzerinden yapılacak… Selahattin’in mezarı tekmelendiğinde Eyyüp El-Ensari’nin ve/veya Fatih Sultan Mehmet’in türbelerine ne olacağı da anlaşılmıştı aslında (sahi anlaşılmış mıydı?)

Umran Dergisi’nin mart sayısında( 331.sayı) Katar Şark Gazetesi’nden Ahmet El Kadidi, Filistin asıllı Edward Said’in 1993’te yayınlanan “Kültür ve Emperyalizm” adlı eserinin hala Arapçaya tercüme edilmediğine dikkatlerimizi çekiyor, Katar Kültür Bakanı’na çeviriyi üstlenmesi çağrısında bulunuyordu. Yazıyı okuduğumda dehşete düştüm… Yayınlanmasının üzerinden yaklaşık otuz yıl geçmesine rağmen, böyle bir kitabın Arapçaya tercüme edilmemiş olması ne anlaşılabilirdir ne de izah edilebilir…Bunun tek açıklaması ilgisizlik olabilirdi herhalde… Kaldı ki sözünü ettiğim kitabında Edward Said en çok ta Arapların maruz kaldığı emperyalist tahakkümün vechelerine dikkat çekmektedir. Edilgin, pısırık, tembel, şehvet ve keyif düşkünü, duygusal, masalsı, irrasyonel gibi bugün bizim de içselleştirdiğimiz Arap (daha genelde Doğulu,Türkiye özelinde ise Kürt) imajının edebiyat-sanat aracılığıyla,ama daha spesifik olarak filoloji-antropoloji-etnoloji gibi “araçsal” disiplinler yardımıyla nasıl inşa edildiğine dikkat çekiyor Edward Said. Yani milliyetçi saiklerle bile hareket edilmiş olsaydı bu kitabın çoktan Arapçaya tercüme edilmesi gerekirdi. (Sözünü ettiğim kitap yayınlandıktan beş yıl sonra Necmiye Alpay’ın tercümesiyle Hil Yayınları tarafından Türkçeye kazandırılmış. 2016’ya kadar dört baskı yapmış. 2022’nin ocak ayında da Metis Yayınları tarafından yeni baskısı yayınlandı. Said’in neredeyse bütün kitaplarının Türkçeye tercüme edilmesi,sömürgeciliğin karakteristik özelliğine vukufiyet kesbetmek isteyen Türkiyeli okur için büyük bir imkandır.)

Sömürgeci tahakkümün doğrudan hedefi olan (ve olmaya devam eden) Arap Dünyası’nın bu tahakkümün alametlerinin deşifre edilmesi amacıyla yapılan derinlikli çalışmalara karşı ilgisizliğini nasıl anlamalı? Kolonyalistlerin emellerine ulaştığının delili olabilir mi bu durum? Ya da sömürülmeye elverişli kültürel bünyenin bağımsız bir irade geliştirme kabiliyetini kaybetmesinin işareti? Tarih şahittir ki, fiziksel sömürüden daha tehlikelidir zihinsel sömürge olmak… II. Dünya savaşında mağlup edilen Almanya’nın geleceğinin konuşulduğu Amerikan senatosunda Henry Morgenthau “Almanların topyekün sürülmeleri ve topraklarının tarım sahası yapılması” teklifine, bir başka senatörün “ peki Bachları, Beethovenleri, Mozartları, Goetheleri, Schillerleri,Kantları,Plancları ne yapacağız?” sorusu kültürel kodları sağlam ulusların mağlup edilemeyeceğine işarettir aynı zamanda. İki dünya savaşında da ağır bir yıkım yaşamasına rağmen Almanya’nın kendini yeniden inşa etmesi bu şekilde mümkün olmuştur. Mesele sadece iktisadi refah değildir. Para içinde yüzüyor olsanız da, ilmi/entelektüel bağımsızlığınızı, derinliğinizi, üretkenliğinizi yitirmişseniz sonuç hüsrandır. Körfez titanlıklarının durumu bunun delilidir. Sadece ve sadece “zahiri aşırılıkları” ve “gösterişli görgüsüzlükleriyle” dünya’nın dikkatini çeken bu tiranlıklar, aziz ve mübarek İslam’ın izzetine ve vakarına en büyük lekeyi sürüyor.